Patateste her yıl göz yaşı dökülmez!

“Sarıkız” olarak adlandırılan  patatesde, bu yılda da Ödemiş üreticileri zor durumda kaldı.

Yüzlerce dönüm araziye ekilen Ödemiş’in ünlü patatesinin fiyatları yerlerde sürünüyor. Tarlada patates yanıyor. Elektrik, ilaç, gübre ve girdilerin pahalı olması yanında patates fiyatlarının tarlada kilosu 20-25 kuruşa düşmesi, üreticiyi canından bezdirdi.  Üreticiler,bu fiyatın tohum parasının maliyetini bile   karşılamadığını,patatesin kilosunun tarlada en azından 80-90 kuruşa satılması  gerektiğini bildiriyorlar. Ödemiş Ziraat Odası Başkanı Ahmet Kocaağa, gazetelere yapmış olduğu açıklamada çözüm için  ; “ihracatın önünün bir an önce açılması gerektiğini  ve de Sosyal Yardımlaşma Vakfı kanalıyla vatandaşlara patates dağıtılması önerisinde bulunmuş”. Muhalif bir milletvekili de belediyeler aracılığıyla benzer yaklaşımları bildirmiş.

Kısaca çözüm önerilerinin temelinde ihracatın  açılması, patates dağıtılması ve tarımsal girdi fiyatlarının aşağıya çekilmesi gibi konular var.Kimileri de sözleşmeli patatesi ekimini çözüm olarak öne çıkarmış.

Ancak  anılan önerilerin  ilk başlangıçta olumlu,ancak geçici   çözümler olduğunu unutmamak gerekiyor.

Katma Değer/Kar Kimde Kalmalı?

Asıl çözüm  patates üreticisinin kooperatifleşerek  patates sanayisini  kurmasınden geçiyor,bir başka deyişle katma değerin üreticide  kalmasından başka çare yok.Daha  açık anlatımla çiftçinin sanayici olması gerekiyor.

Dilerseniz” Katma Değer/Kar Kimde Kalmalı?”konusunu basitçe biraz açalım.

Katma değer, bir üretim sürecindeki çıktı ile girdi arasındaki farktır. Örneğin 10 TL değerinde hammadde alınsın ve  50 TL değerinde bir ürün elde edilmiş olsun. Burada girdi 10 TL ,çıktı ise 50 TL'dir. 40 TL'lik fark, net katma değeri oluşturur. Bu katma değerin içinde, işyerine ödenen kira, işverenin paraya ödeyeceği faiz,işçiye ödenen ücret ve işverenin kârı vardır.

Özetle net katma değer “kira + ücret + faiz ve kâr” toplamıdır. Net katma değere,amortisman ve üretim fiyatına giren dolaylı vergiler eklendiğinde ise  “brüt katma değer” ortaya çıkar.

Üretimin her aşamasında ürüne eklenen katma değer ne kadar çok olursa, çıktı ürünün pazar fiyatı da o kadar artar,aynı zamanda kâr da yükselir.

Örneğin bir üretici patatesi tarladan toplayıp tüccara satarsa çok az katma değere sahip olacaktır. Ancak kendi gibi üreticilerle bir olup bir patates fabrikası kurar ve patatesi, patates unu,patates cipsi ya da alkole işlerse patatesin katma değeri artar. Çıktı ürünleri bir marka haline de dönüştürülürse patatesin katma değeri daha da  yükselir.

Şimdi burada en önemli tartışma konusu,yaratılan katma değer içinde karın ne ölçüde bölüşüme tutulacağıdır.

Patates Hakkında Ne Biliyoruz?

Patates en önemli karbonhidrat kaynaklarının başında gelmektedir. Patates yumrusundaki nişasta oranı %11 ile %24 arasında değişmektedir.Patates,besin sanayiinde; cips, gevrek, çubuk kızartma, lapa, un, makarna gibi çeşitli şekillerde değerlendirilmektedir.

Patates önemli bir endüstri hammaddesidir de.Örneğin patatesden, nişasta, pudra, çocuk maması, tutkal, glikoz , dekstrin, lens ve özellikle ispirto,hatta votka gibi içkiler   bile elde edilmektedir. Patates nişastası,salam ve sosis yapımı dışında,tutkal-yapıştırıcı-ispirto-pudra yapımında da kullanılır. 

Fabrika artığı patates posası da,hayvan beslenmesinde değerlendirilir. Ayrıca, patates işleyen fabrikaların yıkama suları ile birlikte, özellikle çayırlar sulanarak ot verimleri artırılır.

Çiftçi örgütlenerek sanayici olmadan patatesten para kazanamaz!

Patates unundan örnek verelim;1 kilo patates  için çiftçi eline geçen  en düşük para 20-40 kuruş  olsun.Patatesler,una işlenseydi,1 kilo patates unu  7-8 TL.olarak pazarlanacaktı .Bilindiği üzere 5 kilodan 1 kg patates unu elde ediliyor. 5 kilo patatesin pazar fiyatı fiyatı 1-2 TL arasında değişiyordu.Arada yaratılan katma değer farkı 7-8 kat.

Bir başka örneği cipsten verelim.4 kilo patatesten 1 kilo cips elde ediliyor. Üretici,4 kilo patatesi sofralık olarak pazarlarsa  eline geçen para 80 kuruş ile 1.6 TL değişiyor. Buna karşılık,50 gramlık cips fiyatı ise  1-2 TL ,1 kilo cips fiyatı ise 20TL ile 40 TL.arasında değer buluyor.Bu duruma göre,sofralık patatese göre katma değer farkı,cipste 20-40 kat daha fazla.

 Patates cipsi pazarının 800 ile 1 milyar dolar olduğu bildiriliyor. Diğer yanda, Türkiye her yıl yaklaşık 30.000 ton patates nişastası ithalatı yapıyor ve bu ithalat karşılığı yaklaşık 45 milyon dolar döviz sarf ediyor.

Yazıyı sonlarken, “Patatesde her yıl göz yaşı dökülmez,dökülse bile bu kafayla işe yaramaz” diyelim ve Ödemiş patates üreticilerine soralım:

• Neden bir araya gelerek  lisanslı depoculuğa siz egemen olmuyorsunuz?
•  Niçin bir araya gelerek patates işleyen fabrikaları kurmuyorsunuz?
• Ve de ekleyelim. Sizleri kim engelliyor?

Başka yol yok.Üstelik konu salt üreticiyi değil,ulusal ekonomi açısından da yaşamsal öneme sahip.