Pazardaki patates fiyatlarına bakmayın. Patates çiftçisi para kazanamıyor.Parayı kazanan ticaret erbabı ve patates sanayicisi.Çiftçi lehine piyasayı düzenlemeye çalışan Köy-Koop, geçtiğimiz günlerde,3 Ocak 2014 günü Avusturya merkezli Altın Elma Şirketi arasında patates üretim sözleşmesi imzaladı.İmza törenine, Ödemiş Belediye Başkanı Bekir Keskin, İzmir Köy-Koop İl Birliği Başkanı Muhittin Akbulut, Avusturya merkezli Altın Elma Şirketi’nin sahibi Ackerl Hans, firma yetkilisi Gürsel Erel, İzmir Çiftçi Örgütleri Güçbirliği Platformu(Çiftçiplat) Dönem Sözcüsü Prof. Dr. Mustafa Kaymakçı, Üretici Gazetesi imtiyaz sahibi Tuncer Beybağ, ilçedeki tarımsal kalkınma kooperatiflerinin başkanları ve üreticiler katıldılar.
Sözleşmeye göre şirket taban fiyatı 62 kuruştan yaklaşık 700 ton patates alacak ve Avusturya’da işleyecek.
Toplantıda konuşan Çiftçiplat Sözcüsü Prof. Dr. Mustafa Kaymakçı ise,ihracatın patates üreticileri için olumlu bir aşama olmasına karşılık, asıl çözümün patates sanayisinin kurulmasınden geçtiğini,bir başka deyişle katma değerin üreticide kalması gerektiğini anımsattı.
KATMA DEĞER/KAR KİMDE KALMALI?
Katma değer, bir üretim sürecindeki çıktı ile girdi arasındaki farktır. Örneğin 10 TL değerinde hammadde alınsın ve 50 TL değerinde bir ürün elde edilmiş olsun. Burada girdi 10 TL ,çıktı ise 50 TL'dir. 40 TL'lik fark, net katma değeri oluşturur. Bu katma değerin içinde, işyerine ödenen kira, işverenin paraya ödeyeceği faiz,işçiye ödenen ücret ve işverenin kârı vardır.
Özetle net katma değer “kira + ücret + faiz ve kâr” toplamıdır. Net katma değere,amortisman ve üretim fiyatına giren dolaylı vergiler eklendiğinde ise “brüt katma değer” ortaya çıkar.
Üretimin her aşamasında ürüne eklenen katma değer ne kadar çok olursa, çıktı ürünün pazar fiyatı da o kadar artar,aynı zamanda kâr da yükselir.
Örneğin bir üretici patatesi tarladan toplayıp tüccara satarsa çok az katma değere sahip olacaktır. Ancak kendi gibi üreticilerle bir olup bir patates fabrikası kurar ve patatesi, patates unu,patates cipsi ya da alkole işlerse patatesin katma değeri artar. Çıktı ürünleri bir marka haline de dönüştürülürse patatesin katma değeri daha da yükselir.
Şimdi burada en önemli tartışma konusu,yaratılan katma değer içinde karın ne ölçüde bölüşüme tutulacağıdır.
PATATES HAKKINDA NE BİLİYORUZ?
Patates en önemli karbonhidrat kaynaklarının başında gelmektedir. Patates yumrusundaki nişasta oranı %11 ile %24 arasında değişmektedir.Patates,besin sanayiinde; cips, gevrek, çubuk kızartma, lapa, un, makarna gibi çeşitli şekillerde değerlendirilmektedir.
Patates önemli bir endüstri hammaddesidir de.Örneğin patatesden, nişasta, pudra, çocuk maması, tutkal, glikoz , dekstrin, lens ve özellikle ispirto,hatta votka gibi içkiler bile elde edilmektedir. Patates nişastası, tutkal-yapıştırıcı-ispirto-pudra yapımında da kullanılır.
Fabrika artığı patates posası da,hayvan beslenmesinde değerlendirilir. Ayrıca, patates işleyen fabrikaların yıkama suları ile birlikte, özellikle çayırlar sulanarak ot verimleri artırılır.
KATMA DEĞER ÜRETİCİDE NASIL KALIR?
Gelelim yeniden katma değere.Son günlerde patatesde meydana gelen fiyat artışına da bakmayın.
Geçtiğimiz yıl 1kilo patates için çiftçi eline geçen para 20-40 kuruş idi. Patatesler,una işlenseydi,1 kilo patates unu 7-8 TL.olarak pazarlanacaktı .Bilindiği üzere 5 kilodan 1 kg patates unu elde ediliyor. 5 kilo patatesin pazar fiyatı fiyatı 1-2 TL arasında değişiyordu.Arada yaratılan katma değer farkı 7-8 kat.
Bir başka örneği cipsten verelim.4 kilo patatesten 1 kilo cips elde ediliyor. Üretici,4 kilo patatesi sofralık olarak pazarlarsa eline geçen para 80 kuruş ile 1.6 TL değişiyor. Buna karşılık,50 gramlık cips fiyatı ise 1-2 TL ,1 kilo cips fiyatı ise 20TL ile 40 TL.arasında değer buluyor.Bu duruma göre,sofralık patatese göre katma değer farkı,cipste 20-40 kat daha fazla.
Türkiye patates cipsi pazarının 2012 rakamlarına göre 800 milyon dolar değiştiği bildiriliyor.Diğer yanda, Türkiye her yıl yaklaşık 30.000 ton patates nişastası ithalatı yapıyor ve bu ithalat karşılığı yaklaşık 45 milyon dolar döviz sarf ediyor.
Yazıyı sonlarken,Ödemiş patates üreticilerine soralım.Neden biraraya gelerek patates işleyen fabrikaları kurmuyorsunuz? Başka yol yok.Üstelik konu salt üreticiyi değil,ulusal ekonomi açısından da yaşamsal öneme sahip.
Sayfa başına git