Zeybekler; Osmanlı Dönemi’ndeki sözlüklerde genel olarak, “Batı Anadolu’daki dağlık yerlerde yaşayan; korkutucu görünümleri, hafif silahları, kendilerine mahsus kıyafetleri olan ve asayiş ile yolların muhafazasından sorumlu tutulan ücretli askerler” olarak tanımlanmaktadır. Bu bağlamda zeybeklik; Güney Marmara’dan Toroslara ve Ege adalarından İç Anadolu’ya dek uzanan, askeri bir teşkilatlanma yöntemi ve önemli kültürel bir olgudur.
Ahmet Cevdet Paşa, zeybekleri şu cümlelerle övmüştür: “Zeybekler; tehlikeden ve çatışmadan sakınmaz, yorulmaz, usanmaz, hareketli ve sanki askerlik için yaratılmış, Türklerin bir güzel soyudur.” Bu övgü dolu cümlelerin muhatabı olan ve Milli Mücadele yıllarındaki faaliyetleri nedeniyle adlarını tarihin altın sayfalarına yazdıran zeybekler; 2024 yılının Şubat ayında kurulan “Efeler Belediyesi Kuvayı Milliye Anı Evi” sayesinde tarihsel geçmişlerini ve kültürel zenginliklerini gün yüzüne çıkarma imkânı buldu.
Bu önemli müzeyi geçen hafta 3. Gastronomi Festivali nedeniyle gittiğimiz Aydın’da dostlarımla beraber ziyaret ettik ve duyduğumuz gururu Efeler Belediye Başkanı Mehmet Fatih Atay ile paylaşıp tebrik ettik.
Büyük Atatürk’ün “Türk çocuğu ecdadını tanıdıkça, daha büyük işler yapmak için kendinde kuvvet bulacaktır” vecizesini esas alan Efeler Kuvayı Milliye Anı Evi, Millî Mücadele kahramanlarımızın aziz hatıralarını yaşatmayı ve mili değerlerimizi, gelecek nesillere en doğru şekilde taşımayı amaçlıyor. Kuvayı Milliye Anı Evi, bir araştırma salonu ve beş tematik odadan oluşuyor.
İlk odada, yaklaşık beş yüz yıllık geçmişleri olan zeybeklerin zengin kültürel birikimleri ele alınırken, diğer odalar ise Kuvayı Milliye ve Millî Mücadele temalarını taşıyor. Temalarına uygun olarak alt katta üç telli bağlama ile otantik zeybek ezgileri seslendirilirken, üst kat ise coşkulu marşlardan oluşan bir arka fona sahip. Hem 1920’li yıllara ait zeybek danslarına ait çekimler hem de Millî Mücadele yıllarına ait videolar yayınlanıyor.
Küratörlüğünü Uzman Tarihçi Ali Özçelik’in yaptığı Kuvayı Milliye Anı Evi’ne sahip olduğumuz için ne kadar sevinsek az… Kuvayı Milliye Anı Evi’nde; büyük çoğunluğu İzmir, Aydın, Manisa, Denizli ve Balıkesir’deki bağışçılar ve kısmen de koleksiyonerlerden temin edilen binlerce materyalden müteşekkil zengin bir envanter mevcut. Binanın yapısı ve toplanılan eserlerin biçimsel özelliklerine uygun olarak tasarlanan teşhir üniteleri; yüzlerce tarihsel materyalin en verimli şekilde sergilenmesine imkân tanımış.
Millî Mücadele Dönemi Okuma/Araştırma Salonu’nda; zeybeklere ve Millî Mücadele Dönemi’ne ait yaklaşık 17.500 Osmanlıca arşiv belgesi, gravür, fotoğraf ve matbu/dijital kitap yer alıyor. Araştırmacıların ve akademisyenlerin kullanımına ücretsiz sunulan bu kaynakların yanı sıra, teşhir ünitelerindeki Türkçe ve İngilizce bilgi panoları sayesinde, ilgili alan hakkında çok detaylı bilgiye ulaşılıyor.
“Erken Dönem Zeybekleri” adını taşıyan ilk odadaki teşhir ünitelerinde, o dönemde levent olarak adlandırılan zeybeklerin tarihsel süreçleri ele alınmış... Zeybeklerin, Osmanlı donanmasında ve garnizonlarında ücretli asker ya da nüfuzlu paşaların konaklarında fedai olarak geçen yüzyıllarının işlendiği bu odada, 1700’lü yıllardan 1900’lü yıllara dek kullanılan dolma tabancalar, fişek yapımına dair araç-gereçler; Colt, Gasser ve Smith Wesson marka toplu tabancalar, çift tetikli tüfekler ve T kabzalı zeybek yatağanları gibi klasik dönem eserleri sergileniyor. Balkan ve Kafkas yapımı uzun namlulu çakmaklı tüfek ve piştovlar, su mataraları, zeybek maşaları, barutluklar, çaputluklar, baltalar, hançerler ve mors dişinden kabzaları bulunan işlemeli yatağanlar gibi zeybek silahları ve aksesuarlarının yanı sıra, farklı yörelere ait iğne oyalı antika zeybek başlıkları da dikkat çekici…
Yine bu odada, zeybeklerin eşsiz kültürlerine yönelik eserler bulunmaktadır. Yaklaşık iki yüz yıllık poturlar, cepkenler ve camadanlar, Trablus ve Şam işi zeybek kuşakları, işlemeli para keseleri, gümüş köstek, pazubent, hamaylı adı verilen muska ve dualı mendiller, Kuvayı Milliye Anı Evi’nin dikkat çekici eserlerindendir. İlk odadaki bir diğer dikkat çekici unsur ise şüphesiz ki başıbozuk tasvirli silikon manken.
“Milli Kuvvetler” anlamına gelen Kuvayı Milliye tabiri, Millî Mücadele Dönemi’nde teşkil edilen düzensiz silahlı birlikler ve teşkilatçı gruplar için de kullanılan bir tanımlama. Bu kuvvetler; Millî Mücadele yıllarında düzenli ordu birlikleri dışında bir tür gayrinizami harp mücadelesi veren, sevk ve idareleri merkezi bir komutanlığa bağlı olmayan yapılardır. Millî Mücadele ile özdeşleşen Kuvayı Milliye kavramı, Türk milletinin kurtuluşuna giden yolda büyük emek harcayan teşkilatın adıdır.
Efeler Belediyesi Kuvayı Milliye Anı Evi’ndeki “Kuvayı Milliye Direnişi”, “Akıncı Zeybekler”, “Kahraman Zeybekler” ve “Büyük Zafer” adlarını taşıyan odalarda da Kuvayı Milliye teşkilatının ortaya çıkışı ve Millî Mücadele yıllarındaki üstün fedakârlık ve kahramanlıkları ele alınmış…
Bu odalardaki en kıymetli eserler, şüphesiz ki Millî Mücadele Dönemi’ne ait silahlar, kıyafetler ve araç-gereçler… Türk subaylarına ait tüfek, kılıç ve tabancaların yanı sıra askeri dürbünler, pusulalar, kırbaçlar, süngüler, kasaturalar, tütün çubukları, yemek kapları, mataralar gibi pek çok dönem eseri, temalarına göre sınıflandırılmış. İşgalin acılarının boyutunu istatiksel verilerle ortaya koyan bilgi panolarının yanı sıra evraklar, Genelkurmay Başkanlığı’ndan temin edilen görüntüler, zeybeklere ait silahlar, süvarilere ait koşum takımları ve kılıçlar, cephelerde kullanılan materyaller, çatışma alanlarında toplanılan mermiler, mühürler, el bombaları, top mermileri, cephane sandıkları, Kuvvacı kalpakları ve 1922 tarihli el yapımı bir Türk bayrağı, yapının önemli diğer eserlerindendir.
Özellikle “Büyük Zafer” adını taşıyan son odada bulunan ve tam merkezde yer alan “Başkomutan Mustafa Kemal Atatürk” görünümlü silikon manken, ziyaretçilerin ilgi odağı. Aynı odada, Millî Mücadele Dönemi’nde işgalin acılarını anlatmayı ve kurtuluş ümidi vermeyi amaçlayan propaganda kartları, savaş madalyaları ve 1927 tarihli orijinal Nutuk bulunmaktadır. Ayrıca aynı odada; Efeler Belediye Başkanı Mehmet Fatih Atay tarafından bağışlanan ve Başkan’ın rahmetli dedesi, Kurtuluş Savaşı kahramanı Ahmetoğlu Mehmet Atay’a ait olan istiklal madalyası da yer alıyor.
Millî Mücadele’nin Aydın’daki en önemli aktörlerinden biri olan 57. Tümen Kumandanı Albay Şefik Aker, savaş planı yaparken betimlenmişken; Milli Mücadelenin Aydın’daki ilk askeri başarısı olan 16 Haziran 1919 tarihli Malgaç Baskını da gayet çarpıcı bir cephe senaryosuyla canlandırılmıştır.
Kahraman Türk kadınları arasında çok özel bir yeri olan İmamköylü Çete Ayşe ile Kuvayı Milliye’nin en değerli komutanlarından Yörük Ali Efe ve Demirci Mehmet Efe de birebir görünümlerine uygun olarak tasvir edilmiş. Efeler Belediyesi Kuvayı Milliye Anı Evi; hafta içi 08.30-17.30, Cumartesi 10.00-18.00 saatleri arasında, ücretsiz olarak ziyaret edilebilir.
***
Bölgemize böylesine değerli bir eseri kazandıran Efeler Belediye Başkanı Mehmet Fatih Atay ve bu anı evine emek verenleri tebrik ediyorum…
Sayfa başına git